Vấn đề chăm sóc sức khỏe khi bị tiểu đường - B.S Vũ Quý Đài , Kiều bào Mỹ

Bệnh tiểu đường là một chứng bệnh theo ta suốt đời, mà nếu biết giữ gìn thì tránh được nhiều biến chứng nguy hiểm. Cho nên nếu có bệnh thì ta cần tìm hiểu về bệnh và cung cách chữa trị để có thể hợp tác hữu hiệu với bác sĩ điều trị cho kết qủa được hoàn hảo. Bác sĩ chữa bệnh thì thường là rất bận, ít có thì giờ để giảng cho thật thấu đáo. Ở một số bệnh viện, hoặc các cơ quan thiện nguyện thường có tổ chức những lớp giảng dậy về tiểu đường ( và những vấn đề sức khỏe khác), theo tôi biết thì có một số chương trình bằng tiếng Việt.

Mình biết bệnh mình

Bệnh nhân cần biết tầm quan trọng của ăn uống kiêng khem và tập luyện thân thể, không phải là cứ ỷ y vào thuốc. Cũng cần biết cách đề phòng biến chứng. Thí dụ người bị tiểu đường thì dễ bị nhiễm trùng da và vết thương khó lành. Vì vậy phải coi chừng những vết sầy sứt ngoài da, nếu thấy mấy ngày không lành phải đi khám liền. Ở môt vài bệnh viện như Valley Medical Center đường Bascom ( ta thường gọi là bệnh viện Bascom) có một khu khám đặc biệt chỉ chuyên trị các vết thương khó lành. Vết loét dưới chân đăc biệt cần chú ý, dễ sinh hoại thư ( da thịt chết đi) có thể đưa đến vụ phải cưa chân Người bệnh cẩn thận thì không cắt móng chân lấy, mà vài tuần đi bác sĩ túc khoa (podiatrist) một lần. Khám mắt nơi bác sĩ chuyên khoa ít ra một năm một lần.Dĩ nhiên là phải đúng hẹn đi khám bác sĩ riêng của mình để theo dõi thường xuyên và thử máu định kỳ để dễ phòng biến chứng của bệnh cũng như của thuốc. Ngoài ra , hội Tiểu đường Mỹ còn khuyên bệnh nhân nên đeo tấm "lắc" gọi là Medic Alert để trong trường hơp mình bị tai nạn, bị xỉu, thì người cấp cứu biết mà chữa cho đúng cách.

Giữ đừng để mập, lên ký

Nếu bị mập qúa ký, thì cần phải tập tành, thể dục thể thao cho xuống ký. Có nhiều người mập bị bệnh tiểu đường, mà rồi chỉ giữ cho xuống ký là đủ mà khỏi cần dùng thuốc. Ăn uống kiêng khem, nếu đi vào con số chi tiết thì khó nhớ, nhưng ít ra là giảm thiểu tối đa đồ ngọt,ngũ cốc cũng bớt đi.Nếu bệnh nặng ra ,thì phải theo chỉ dẫn một cách khắt khe hơn. Ngoài ra, người bị tiểu đường thường lại hay bị cholesterol cao, nên người ta cũng khuyên nên ăn ít chất béo bão hòa ( nếu khó nhớ, thì cứ ăn ít đồ mỡ, đồ chiên xào). Mà muốn giảm cholesterol thì lại cần giảm lượng đường trong máu và giảm ký, cho nên hai ba chuyện nó liên kết với nhau như vậy.

Thuốc chích (insulin)

Bệnh tiểu đường loại I (và một số ít bệnh nhân loại II) cần phải chích insulin. Có nhiều thứ insulin, như loại hiệu quả nhanh, loại vừa vừa, loại chậm, dùng tùy theo trường hợp. Chích insulin thì chích dưới da, mà vì phải chích mỗi ngày có khi ngày mấy lần, nên xưa kia là cả một cực hình. Ngày nay, nhờ tiến bộ kỹ thuật, nên cũng dễ chịu hơn nhiều. Ống chích và kim chích thật nhỏ, cho đỡ đau. Ngưòi nhát chích quá thì lại có thứ "súng" bắn một tia thuốc vào dưới da ( giống như một số trường hợp chích ngừa). Lại có thứ ống bơm nhỏ gắn vào người rồi liên tục truyền insulin qua một cây kim nhỏ đặt dưới da, có thể gia giảm theo ý muốn .Người nào hay đi đây đó, thì có thể dùng thứ "bút insulin"(insulin pen), hình như cây bút máy cũng to cỡ đó, có độ đo để chích mỗi lần bao nhiêu đơn vị rất tiện dụng.

Chỗ chích insulin có thể bị sưng ngứa do dị ứng, nhưng ngày nay ít gặp, vì insulin thông dụng là chế từ insulin người ta (trước kia là từ loài vật, như con bò). Vì chích nhiều, nên chỗ chích cũng có thể bị đọng cục mỡ, hay là ngược lại, bị teo. Nếu bị như vậy thì bác sĩ cho thay đổi chỗ chích.

Thuốc uống

Thuốc uống có nhiều thứ, thuộc nhiều nhóm khác nhau. Thuốc trong cùng một nhóm cũng có hiệu quả nhanh chậm không giống nhau, . Nhóm thuốc uống được dùng lâu năm hơn cả và khá an toàn, gồm những tên quen thuộc như Diabeta, Diabenese, Micronase, làm giảm lượng đường trong máu, nhờ kích thích lá lách tiết thêm insulin và làm tăng hiệu năng của insulin nơi tế bào tiêu thụ đường. Có một số chuyên gia cho rằng đối với bệnh nhân loại II, chỉ cần tăng hiệu năng của insulin mà không cần kích thích lá lách sản xuất thêm insulin ( vì loại II đâu có thiếu insulin) .Hơn nữa nhiều insulin qúa lại có hại cho cơ thể. Vì vậy mới có mấy thứ thuốc mới, chỉ làm tăng hiệu năng insulin. Thuốc Glucophage đã được dùng ở âu châu từ lâu, gần đây mới được cho bán ở Mỹ. Trái lại, thuốc Rezulin,(mà gần đây báo chí nói đén nhiều vì có một số ít trường hợp vì phản ứng với thuốc mà sinh bại gan nặng, phải mổ thay gan, có người chết) thì lại bị cấm bán ở Anh rồi mà Mỹ vẫn cho dùng, tuy có cảnh cáo các bác sĩ phải dè dặt.

Theo dõi thuốc

Vấn đề quan trọng là giữ cho mức đường đừng cao qúa, đừng thấp quá. Ngày xưa thì bác sĩ cho toa, rồi hẹn lâu lâu trở lại thử máu. Tiêu chuẩn ngày nay là phải thử mỗi ngày, có khi mấy lần một ngày. Vì vậy bệnh nhân được chỉ dẫn để tự thử cho mình bằng những cách thử đơn giản. Trích một đầu kim vào đầu ngón tay (có khi xài kim tự động) , thấm máu vào một mẩu giấy rồi so màu với một bảng mẫu. Cũng có thứ máy chuyển trực tiếp thành con số luôn.Gọi là "máy’, nhưng kích thước rất nhỏ chỉ cỡ bao thuốc lá, có khi nhỏ hơn nên rất tiện.

Lâu lâu thì bác sĩ cũng cho lấy máu thử ở phòng thí nghiệm cho chính xác hơn. Có hai cách thử. Một là thử lượng đường trong máu lúc sáng sớm chưa ăn uống gì. Con số bình thường là trên dưới 100. Có bệnh nhân "ăn gian", ngày thường thì kiêng cữ sơ sơ không theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ, nhưng trước hôm thử máu thì nhịn cho đói gần lả, thành ra thử máu thấy vẫn tốt. Gần đây có một cách thử mới, goị là thử Hemoglobin A1C. Thử nghiệm này tính trung bình lượng đường trong máu từ vài ba tháng qua, con số tốt là cỡ 6 hay 7.Cứ mấy tháng thử cái này một lần là chắc ăn .

Trị biến chứng cấp thời

Nói một cách đơn giản, thì có hai thứ : một là đường qúa thấp, hai là đường qúa cao.

Đường qúa thấp có triệu chứng của người đói lả : run tay, nhức đầu, có khi tâm thần hoảng hốt (máu lên óc không đủ). Để lâu có khi hôn mê, nguy hiểm đến tính mạng. Khi thấy có triệu chứng , thì nên uống ngay chút nước trái cây, hay tí sữa, hay ăn tí bánh, kẹo, trái cây. Người bị tiểu đường , lúc nào cũng nên bỏ túi một cục đường. Bác sĩ còn cho người bệnh loại I mang theo trong người một ống thuốc glucagon để khi cần thì chich liền. Cho ăn một miếng đường để cấp cứu, nhiều khi cứu được một mạng người, mà dù có nhầm lẫn gặp lúc đường của người ta không thấp mà lại cao, thì cũng không có gì tai hại.

Đường qúa cao làm biến chất trong máu sinh hôn mê nguy hiểm phải cấp cứu tức thời ở bệnh viện. Nói tóm lại thì vấn đề chữa trị bệnh tiểu đường gồm cố giữ cho đừng lên ký ( hay là xuống ký nếu cần ), tập tành thể dục thể thao, ăn uống cho đúng cách. Nếu cần thì dùng thuốc. Mục đích là giữ cho mức đường đừng cao quá đừng thấp qúa. Thấp qúa thì đói xỉu, không được. Mà cao qúa, thì lai bị những biến chứng cấp thời ( hôn mê), hay là kinh niên ( mù mắt, nghẹt mạch tim, óc, hư thận, hoại thư cưa chân ), toàn là những biến chứng nguy hiểm.