Hướng đi mới cho Nông Thôn - GS Đào Thế Tuấn

Vấn đề thể chế tại nông thôn Việt Nam gần đây được đề cập đến nhiều. Và theo ý kiến của giới chuyên gia thì nếu không có những thay đổi trong lĩnh vực đó sẽ cản trở phát triển cho nông nghiệp Việt Nam.

Thể chế mới dựa theo kinh nghiệm của Pháp ?

Người ta nói rằng thể chế hiện nay có những cản trở không để cho nông thôn phát triển và người nông dân chưa hưởng lợi được từ sản phẩm họ làm ra ?

GS Đào Thế Tuấn : Lẽ tất nhiên những vấn đề đó chưa thể giải quyết một cách đồng bộ ở các nơi được, vì trong thời gian qua Việt Nam chịu ảnh hưởng bởi đường lối của chủ nghĩa tự do mới; tức là chủ trương để cho thị trường phát triển một cách tự do thì sẽ giải quyết được tất cả mọi vấn đề.

Nhà nước phải rút lui ra khỏi mọi lĩnh vực kinh tế để nhường bước cho thị trường. Nhưng mà thực tế thì lại cho thấy ngược lại vì nếu để chủ nghĩa tự do mới phát triển như vậy thì người nông dân bị bóc lột tàn tệ, do nền thương nghiệp ở Việt Nam không công bằng.

Trong lĩnh vực này thì tôi nghĩ chính kinh nghiệm của Pháp đối với Việt Nam rất bổ ích, chúng tôi đã có nhiều chương trình đang tiếp tục làm - cho nông dân xây dựng thể chế mới; một ví dụ là ‘chỉ dẫn địa lý’ giúp nâng cao chất lượng nông sản phẩm lên, phát huy bản sắc của địa phương.

Thứ nữa là xây dựng hợp tác xả theo kinh nghiệm của Pháp là cho nông dân trực tiếp tham gia thị trường, được mặc cả trên thị trường…Sắp tới là chúng tôi hợp tác với Pháp đưa du lịch vào nông thôn…

Đó là những công việc mà chúng tôi tiếp tục làm để giúp nông dân thoát khỏi tình trạng bế tắc hiện nay, nhất là trong tình hình khủng hoảng kinh tế hiện nay. Chúng tôi coi cuộc khủng hoảng hiện nay là thời cơ để phát huy lợi thế cạnh tranh về nông nghiệp của Việt Nam.

Giúp nông dân nâng cao chất lượng nông sản

Qua cuộc khủng hoảng thì Việt Nam mới đặt lại vấn đề tam nông; nhưng đất nông nghiệp của VN quá manh mún không thể sản xuất ra những loại sản phẩm đồng đều. Vậy vấn đề đất đai thì giáo sư nghĩ sao ?

GS Đào Thế Tuấn : vấn đề này là vấn đề lớn vì hiện đang có cuộc tranh luận rất lớn. Có ý kiến cho rằng làm sao phải tăng qui mô nông trại lên; nhưng mà tình hình ở Việt Nam rất khó khăn là lao động ở nông thôn thừa rất nhiều.

Trong thời kỳ khủng hoảng kinh tế thì tất cả những lao động bị thu hút vào công nhiệp, dịch vụ nay quay lại nông thôn hết.Trong điều kiện thế này mà để những người chiếm hữu ruộng đất lớn thì nhiều người sẽ không có ruộng đất để làm.

Con đường mà chúng tôi muốn giải quyết làm thế nào giải quyết bằng những thể chế đầu ra: tức là vẫn sản xuất trên những thửa ruộng trung nhưng nhờ thể chế hợp tác xã để giúp nông dân nâng cao chất lượng nông sản và tiến vào thị trường một cách hiệu quả hơn.

Hiện ở Việt Nam đang có việc đầu cơ ruộng đất rất mạnh; giá trị ruộng đất bắt đầu tăng lên nên người ta đầu cơ nhiều; nếu mà áp dụng những thể chế thuận lợi cho đầu cơ ruộng đất thì sẽ gây những khó khăn rất lớn cho nông nghiệp.

Mức độ tham gia của nhà nước

Mức độ tham gia của nhà nước, cơ quan chức năng và việc để cho nông dân tự quyết định hoạt động của họ thì ra sao ?

GS Đào Thế Tuấn : Nhà nước có phương tiện và thông tin tương đối tốt hơn nên phải giúp cho nông dân quyết định. Lâu nay có những chủ tương không phù hợp ví dụ nhà nước chủ tương có vùng sản xuất lớn, tập trung, nhưng khi có sản lượng hàng hóa lớn thì giá bán sụt; như ở vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long, rồi giá cà phê cũng thế.

Đối với nông dân thì người ta muốn giải quyết tăng thu nhập bằng đa dạng hóa sản xuất hay đa dạng hóa sinh kế. Phải làm sao cho hòa hợp hai vấn đề đó với nhau. Nếu chỉ tập trung vào một số nông sản thôi thì giá cả sẽ sụt xuống.

Nông nghiệp hợp đồng

Lâu nay người ta cũng nói đến sự hợp tác giữa bốn nhà ?

GS Đào Thế Tuấn : Chủ tương đó phổ biến tại Việt Nam, nhưng chủ tương đó dẫn đến hiện tượng ‘nông nghiệp hợp đồng’. Tuy nói bốn nhà nhưng nhà thế lực nhất là doanh nghiệp.

Ở Việt Nam có thực tế là nơi nào có nông nghiệp hợp đồng là nông dân bỏ, họ không hợp tác. Đây là hình thức bóc lột mới của doanh nghiệp đối với nông dân.

Chúng tôi không chủ trương phát triển mạnh nông nghiệp hợp đồng; chúng tôi xây dựng thể chế trong đó có sự tham gia của người sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm và có sự phân chia lợi nhuận công bằng.

Bây giờ có thể nói lợi nhuận trong nông nghiệp chủ yếu là doanh nghiệp ăn hết. Hai vùng châu thổ Cửu Long và Tây nguyên là nơi mà nông dân tăng thu nhập chậm nhất. Ở một nước như Pháp vẫn có nông nghiệp hợp đồng đối với mặt hàng phải chế biến còn mặt hàng khác thì nông dân họ không tham gia.

Ở nơi nào mà nông nghiệp hợp đồng 50% và 50% nông nghiệp hợp tác xã thì thị trường ấy đứng về giá cả thì giá cả ổn định và phân chia lợi nhuận công bằng hơn.

Làm sao để nông dân không bỏ nghề

Nông dân Việt Nam nhiều đời sống bằng nông nghiệp, nay thì khoa học thay đổi có góp phần vào, thì làm sao để nông dân không bỏ nghề ?

GS Đào Thế Tuấn : Ở Việt Nam bây giờ người ta không muốn làm nông dân nữa vì cho rằng nông dân là lạc hậu.

Tôi thì nghiên cứu bộ sách ‘Identité de la France’, và phổ biến ra. Chính nước Pháp nay vẫn công nhận Identité Peasantes là của nước Pháp và phát triển rất là mạnh. Đây là bài học rất quan trọng.

Chúng ta phải giúp họ, đào tạo ra một tầng lớp trí thức từ nông thôn. Có thể nói đại đa số trí thức ở Việt Nam là từ nông thôn. Hiện nay vai trò nông thôn đối với vấn đề phát triển giáo dục vẫn quan trọng, nhưng điều đó không được phổ biến…

Cơ quan chức năng đã thấy nhưng phải mất bao lâu mới có thể bắt kịp ?

GS Đào Thế Tuấn : Vấn đề khó nói, vì bây giờ ảnh hưởng nước ngoài đối với Việt Nam rất nhiều và nhiều hướng khác nhau. Trí thức thì được đào tạo từ nhiều nước khác nhau, mà mỗi nước thì có bản sắc riêng nhưng chúng ta phải tạo được luồng suy nghĩ lớn ở trong nước, từ những suy nghĩ đó thành bản sắc của đất nước.