Lao Phổi là gì ? Cách trị và phòng bệnh Lao phổi - BS Nguyễn Trần Hoàng

Lao là gì ? Ngoài lao phổi, còn có những loại lao nào khác ?

Lao là một trong số những bệnh thường gặp nhất ở Việt Nam. Lao là một bệnh truyền nhiễm. Ở con người, nó được gây ra bởi một loại vi trùng có tên gọi là Mycobacterium tuberculosis. Bệnh này giết hơn hai triệu người mỗi năm trên toàn thế giới. Đa số các tử vong này xảy ra ở các nước đang phát triển.

Khoảng một phần ba dân số thế giới bị nhiễm vi trùng lao. Tuy nhiên, hầu hết không có triệu chứng của bệnh. Ở những người này, vi trùng ở dạng không hoạt động và người đã bị nhiễm lao trong giai đoạn bất hoạt này không lây bệnh sang người khác. Khi hệ thống miễn nhiễm của cơ thể bị yếu đi, vi trùng lao sẽ “vùng dậy”, tái hoạt và gây ra bệnh.

Trên phạm vi toàn thế giới, lao là bệnh truyền nhiễm gây chết đứng hàng thứ hai, chỉ sau Siđa - HIV. Nhiều người bị Siđa cũng đã bị chết vì sự hoành hành của lao khi hệ miễn dịch đã quá suy yếu.

Nhiều người vẫn tin rằng làm việc quá sức mà thiếu dinh dưỡng là nguyên nhân của lao, có đúng không? Lao tâm, lao lực có ảnh hưởng hay liên quan gì đến lao phổi hay không?

Như đã nói, bệnh lao gây ra bỡi vi trùng lao. Tuy nhiên, trong đa số trường hợp, nếu cơ thể khỏe mạnh, vi trùng sẽ nằm yên, chỉ khi cơ thể yếu đi, vi trùng mới lợi dụng cơ hội, vùng lên để hoành hành, tàn phá cơ thể.

Do đó, làm việc quá sức, thiếu dinh dưỡng có thể là một điều kiện thuận lợi để vi trùng lao bùng lên hoành hành. Đó là chất xúc tác, là điều kiện thuận tiện để lao phát triển, chứ không phải là nguyên nhân.

Lao thường ảnh hưởng phổi nhiều nhất. Tuy nhiên, trong khoảng một phần ba các trường hợp, lao cũng có thể ảnh hưởng các phần khác của cơ thể, ví dụ như các lao các hạch bạch huyết, lao màng não, lao khớp, lao thận, lao phúc mạc.

Có mấy loại lao phổi ?

Vi trùng lao lây truyền qua đường hô hấp. Vi trùng nằm trong các hạt nhỏ li ti văng ra không khí khi ta ho hay ách xì. Tiếp xúc với bệnh nhân lao một lần thường ít khi gây ra bệnh.

Tuy nhiên, tiếp xúc càng nhiều thì nguy cơ bị nhiễm càng cao. Đụng chạm, dùng chung khăn, ăn uống chung không làm bệnh bị lan truyền. Bệnh chỉ xảy ra khi các hạt khí chứa vi trùng được hít vào phần sâu nhất của phổi, sinh con đẻ cái ở đó và lan tràn ra toàn cơ thể.

Bệnh lao phổi hoạt động có thể xảy ra ở hai dạng chính khác nhau: lao phổi tiên phát, lao phổi thứ phát, trong một số ít trường hợp, vi trùng lao có thể vào máu lan tràn khắp cơ thể.

Lao phổi tiên phát là thế nào ?

Khoảng 5 phần trăm các bệnh nhân, hệ thống miễn dịch không thể ngăn chận vi trùng ngay từ lúc xâm nhập đầu tiên, và do đó vi trùng hoành hành ngay từ đầu. Những người bị lao phổi tiên phát, thường gặp hơn ở trẻ em nhỏ, đặt biệt là ở các nước còn nghèo, những người bị suy yếu miễn dịch, ví dụ như Siđa, cũng dễ bị lao phổi tiên phát hơn.

Lao phổi thứ phát xảy ra như thế nào ?

Khoảng 95 phần trăm những người bị nhiễm lao có thể bất hoạt vi trùng lao ngay từ đầu. Đa số những người này không bao giờ bị lao, chỉ có ở một số nhỏ, vi trùng có thể tái hoạt và sinh con đẻ cái khi cơ thể bị yếu đi, thắng được sức đề kháng của cơ thể. Vi trùng sau đó có thể tàn phá những phần lớn của phổi, tại ra các hang lao chứa đầy vi trùng lao và các tế bào phổi đã bị chết.

Cách trị và phòng bệnh Lao phổi

Hầu hết những người bị nhiễm vi trùng lao không có triệu chứng. Ở những người này, thử lao dưới da ( gọi là xét nghiệm PPD ) sẽ thấy kết quả dương tính trong vòng ba tháng, kết quả dương tính này thường sẽ duy trì suốt đời.

Chỉ có một số nhỏ những người bị nhiễm vi trùng lao sẽ có triệu chứng của bệnh lao. Các triệu chứng sẽ khác nhau tùy theo loại bệnh:

Bệnh lao tiên phát ( có triệu chứng ngay từ khi bị nhiễm vi trùng lao ):

Những người bị bệnh này, đặc biệt là trẻ em, đôi khi chỉ bị sốt nhẹ và uể oải. Các triệu chứng khác có thể là:

- Ho .

- Đổ mồ hôi trộm ban đêm .

- Kém ăn .

- Đau ngực .

- Không lên cân như các trẻ bình thường khác.

Bệnh lao thứ phát ( vi trùng lao tái hoạt sau một thời gian dài nằm im trong cơ thể ) có thể gây ra các triệu chứng như:

- Sốt .

- Sụt cân .

- Đổ mồ hôi trộm ban đêm .

- Kém ăn .

- Đau ngực .

- Yếu sức .

- Luôn uể oải, “muốn bệnh”.

Bệnh nhân cũng thường bị ho, lúc đầu có thể là ho khan, về sau có đàm màu xám xỉn. Khi bệnh đã trở nặng, có thể ho ra máu, hụt hơi, khó thở.

Khi bệnh phát triển bên ngoài phổi, các triệu chứng sẽ tùy theo cơ quan, bộ phận nào của cơ thể bị nhiễm bệnh. Ví dụ lao hạch sẽ gây ra sưng hạch, thường là hạch cổ. Nếu lao xương khớp sẽ gây sưng đau xương khớp, thường bị ảnh hưởng nhất là khớp hông, gối, xương sống. Lao đường tiết niệu có thể gây ra đau vùng hông, tiểu gắt, tiểu ra máu...

Trong trường hợp lao kê, lan ra toàn cơ thể, ngoài các triệu chứng ở phổi như kể trên, có thể có các triệu chứng không đặc hiệu khác như nhức đầu, rối loạn thị giác, đau khớp, sưng hạch, nổi ban dưới da, đau bụng...

Bệnh thường diễn tiến ra sao?

Như đã nói, ở những người khoẻ mạnh, hệ miễn nhiễm của cơ thể thường bất hoạt vi trùng suốt đời. Xét nghiệm PPD dưới da thường sẽ dương tính suốt đời, nhưng cơ hội vi trùng tái hoạt chỉ có khoảng 10 phần trăm.

Ở những người mà vi trùng lao hoạt động (tiên phát hay thứ phát), thường cần phải được điều trị hai tuần trở lên, họ mới ngưng khả năng lây bệnh cho người khác. Tuy nhiên để trị dứt hẳn bệnh, tùy theo loại vi trùng có kháng thuốc hay không mà thời gian cần điều trị sẽ khác nhau.

Nếu vi trùng lao không kháng thuốc, thời gian điều trị thường cần khoảng ít nhất là sáu tháng. Nếu gặp vi trùng kháng nhiều thuốc, thời gian cần điều trị có thể kéo dài đến 24 tháng.

Nếu không được điều trị, hơn phân nửa các bệnh nhân bị lao hoạt động sẽ chết trong vòng năm năm.

Hiện nay có cách điều trị hẳn bệnh không ? Xin cho biết cách điều trị ?

Hiện nay, lao là bệnh hầu như hoàn toàn có thể chữa được. Bác sĩ thường cần phải kết hợp bốn loại thuốc khác nhau trong vòng sáu tháng cho các loại vi trùng chưa kháng thuốc. Một số thuốc chỉ cần dùng trong vòng hai tháng đầu, sau đó các thuốc còn lại sẽ được tiếp tục cho đủ ít nhất là sáu tháng.

Các chủng vi trùng lao kháng thuốc, nhất là kháng với nhiều thuốc, thường phải cần nhiều thời gian hơn để có thể chữa khỏi. Các thuốc này lại thường rất mắc tiền, có nhiều tác dụng phụ hơn, và cũng kém hiệu quả hơn các loại thuốc tiêu chuẩn. Thời gian điều trị có thể cần phải kéo dài đến hai năm.

Trước đây, các loại lao gây ra bởi các chủng vi trùng lao kháng thuốc hầu như không thể trị được, vì thuốc quá mắc, trung bình tốn khoảng mười lăm ngàn đô la Mỹ mỗi năm. Gần đây, với sự trợ giúp của Tổ Chức Y Tế Thế Giới, thuốc ở các nước đang phát triển có thể được giảm giá chỉ còn khoảng năm phần trăm giá trước đây.

Bệnh nhân cần chú ý những điều gì để điều trị có hiệu quả?

Nếu có các triệu chứng như kể trên, nên đi khám càng sớm càng tốt, vì bệnh sẽ dễ chữa hơn. Nếu để trễ, phổi đã bị tổn thương trầm trọng, sẽ khó phục hồi hoàn toàn, và ta cũng sẽ lây căn bệnh nguy hiểm này cho người thân của ta cũng như nhiều khác.

Vi trùng kháng thuốc là điều rất nguy hiểm cho ta, người thân của ta, cũng như xã hội. Do đó, khi đã được điều trị, cần phải chặt chẽ phối hợp, nghe theo lời dặn của bác sĩ. Vì vi trùng kháng thuốc không chỉ làm bệnh của chính ta khó trị hơn, thời gian điều trị cần kéo dài hơn, tốn kém hơn, mà còn rất tai hại cho xã hội, vì bất cứ ai bị lây chủng vi trùng này cũng đều gặp phải các khó khăn kể trên.

Việc phối hợp chặt chẽ với bác sĩ, cũng sẽ giúp cho các tác dụng phụ của thuốc được kiểm soát chặt chẽ hơn, không gây hại trên cơ thể của ta.

Làm sao để phòng ngừa lao phổi và lao nói chung?

Ở những nơi mà bệnh lao còn phổ biến như ở các nước đang phát triển, như Việt Nam, thuốc chủng BCG thường được chủng cho trẻ em ngay lúc sanh. Tuy nhiên hiệu quả của thuốc này không cao lắm.

Ở các nước đã phát triển như Hoa Kỳ, các nước Tây Âu, nếu xét nghiệm lao dương tính, thường bệnh nhân sẽ được cho uống thuốc ngừa trong ít nhất là chín tháng. Các thuốc này sẽ giúp tiêu diệt các vi trùng “nằm vùng” trong cơ thể, và làm giảm khả năng tái hoạt của vi trùng lao.

Chương trình này chỉ nhằm cung cấp kiến thức tổng quát về sức khoẻ. Cho các vấn đề cụ thể, chi tiết của từng bệnh nhân, xin liên lạc trực tiếp với bác sĩ cuả quí vị để được thăm khám trực tiếp.