Đừng Xem Thường Tình Trạng Tiền Tiểu Đường - BS Nguyễn Thượng Chánh & Ds Nguyễn ngọc Lan , Kiều bào Mỹ

Phần đông những người trung niên tuổi từ 45 tuổi trở lên thường có hàm lượng đường huyết hơi cao hơn mức bình thường, nhưng vẫn còn thấp hơn mức của bệnh tiểu đường thật sự.

Khoa học gọi đây là tình trạng prediabetes hay tiền tiểu đường.

Prediabetes không biểu hiện ra bằng triệu chứng rõ rệt cho nên chúng ta không bao giờ biết được nếu không đi thử máu!

Nếu không thay đổi cách sống, thì tình trạng prediabetes sẽ chuyển thành bệnh diabetes type II trong vòng 10 năm.

Có thể bạn đang bị prediabetes rồi nhưng bạn không biết đó thôi!

Nếu bạn không đi thử máu thì không biết được!

Prediabetes là bước đầu dẫn tới bệnh diabetes thật sự. Nếu bạn có một hoặc nhiều yếu tố sau đây thì nguy cơ bạn sẽ có bệnh tiểu đường càng gia tăng gấp bội :

- Trên 45 tuổi.

- Trong gia đình đã có người bị bệnh diabetes rồi (first degree family history of diabetes).

- Trong quá khứ, chị đã từng bị tiểu đường lúc mang thai (gestational diabetes), hoặc chị đã sanh được cháu bé nặng trên 4 kg. Thường thì bệnh sẽ hết sau khi sanh nhưng có thể bệnh sẽ xuất hiện trở lại một lúc nào đó trong tương lai.

- Quá mập, có body mass index BMI từ 25 trở lên.

- Có bệnh sử hội chứng noãn đa nang (polycystic ovary syndrome PCOS).

- Có nếp sống ù lì (sedentary), thiếu vận động và thiếu thể thao.

- Có dấu hiệu của hội chứng biến dưỡng (metabolic syndrome).

- Có dấu hiệu biến chứng liên hệ đến bệnh tiểu đường (ví dụ: bệnh tim mạch).

- Thuộc thành phần của các sắc dân Indians Bắc Mỹ, Latino Nam Mỹ, Phi Châu , Á Châu,và các thổ dân sống trên các đảo vùng Thái bình dương (Pacific islanders).

- Đang sử dụng thuốc trị bệnh tâm thần phân liệt schizophrenia. Các loại thuốc nầy làm cho bệnh nhân bị béo phì nên dễ bị bệnh tiểu đường.

Tình trạng tiền tiểu đường cũng còn được gọi bằng nhiều tên khác nhau.

Danh từ Prediabetes là một chẩn đoán lâm sàng tương đối còn mới mẻ, được sử dụng lần đầu tiên năm 2002 bởi hai cơ quan The US Department of Health and Human Services và The American Diabetes Association, với mục đích chính là để nhấn mạnh vào việc phòng ngừa bệnh tiểu đường, đã không ngừng gia tăng trong dân chúng Mỹ.

Tùy theo test thử nghiệm mà Prediabetes còn được gọi bằng những tên khác nhau như tình trạng xáo trộn dung nạp glucose (impaired glucose tolerance IGT) hoặc tình trạng xáo trộn glucose lúc bụng đói (impaired fasting glucose IFG).

Những tình trạng nầy là những cảnh báo của bệnh diabetes type II trong tương lai với biểu hiện chính là đường huyết glycemia rất cao và đồng thời kèm theo hiện tượng đề kháng insulin (insulin resistance).

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, năm 2003 có lối 194 triệu người bị bệnh tiểu đường trên thế giới. Số nầy sẽ tăng gắp hai năm 2025.Việt Nam hiện có trên 2 triệu bệnh nhân tiểu đường chiếm 4.4% dân số thành thị.

Diabetes có thể gây biến chứng như mù lòa (rétinopathie diabétique), viêm loét (ulcération) bàn chân có thể phải bị cưa, suy thận (insuffisance rénale), bệnh chứng thần kinh (neuropathie), và bệnh chứng về tim mạch (cardiopathie) có thể đưa tới tử vong nếu không được chữa trị kịp thời và đúng cách.

Tại Canada, ước lượng có vào khoảng 1,8 triệu người bị diabetes type II, tương đương với 8% dân số trưởng thành.

Riêng tại Hoa Kỳ, có thể có đến 54 triệu người tuổi từ 45 đến 74 đang trong tình trạng prediabetes.

Nếu bạn đang trong tình trạng prediabetes, rất có thể đồng thời bạn cũng có hội chứng biến dưỡng.

Để xác định hội chứng biến dưỡng, bạn cần phải có 3 điểm trong số các dấu hiệu sau đây :

- Đường huyết lúc bụng đói phải bằng hoặc cao hơn 6,1mmol/L.

- Mập bụng. Vòng bụng đo nơi rún trên 102cm nếu là đàn ông và trên 88cm nếu là đàn bà.

- Hàm lượng Triglycerides trong máu lúc bụng đói bằng hay trên 1,7mmol/L.

- Hàm lượng HDL - Cholesterol tốt, thấp hơn 1,0 mmol/L ở đàn ông và dưới 1,3 mmol/L ở đàn bà.

- Huyết áp động mạch bằng hay cao hơn 130/85.

Prediabetes dẫn đến những hậu quả gì ?

Theo thời gian, prediabetes sẽ dẫn đến diabetes thật sự hoặc bệnh tim mạch (đau thắt ngực angine, nhồi máu cơ tim infarctus, nghẽn mạch...).

Triệu chứng sẽ trầm trọng hơn gấp bội nếu đồng thời có hội chứng biến dưỡng kèm theo.

Làm sao biết được mình đã bị prediabetes ?

Tình trạng prediabetes không có một biểu hiện lâm sàng rõ rệt nào hết nếu không thử máu để đo mức đường glucose của mình.

Tùy theo tình trạng của bệnh nhân mà bác sĩ cho thử loại test nào.

Có hai cái test có thể được thực hiện.

Test 1: Test glucose lúc bụng đói (Fasting Plasma Glucose Test) .

Test thực hiện lúc sáng sớm sau khi bạn phải nhịn ăn qua đêm ít nhất 8 tiếng đồng hồ trước đó.

- Nếu đường huyết glycemia đo được từ 110 tới 125mg/dl (6,1 – 6.94mmol/L) có nghĩa là có sự xáo trộn glucose lúc bụng đói (impaired fasting glucose). Đây là tình trạng prediabetes.

- Nếu glycemia từ 126mg/dl hay 7mmol/L trở lên là bạn thật sự đã bị bệnh diabetes rồi.

Test 2: Test glucose sau khi ăn (Two hour oral glucose tolerance test hay glycémie provoquée) .

Người ta cho bạn uống 75g glucose, bạn ngồi lại trong phòng chờ, và máu được rút ra để đo đường huyết sau đó 2 tiếng đồng hồ.

Nếu hàm lượng glucose nằm ở giữa giới hạn 140-199mg/dl (7.78 - 11.06mg/L) có nghĩa là có hiện tượng xáo trộn dung nạp glucose (impaired glucose tolerance). Đây là prediabetes.

Nếu bị prediabetes rồi, thì mỗi năm bạn cần phải được test lại để theo dõi sự tiến triển của nó. Trong giai đoạn nầy, bác sĩ chỉ khuyên bệnh nhân nên ăn uống cho kỹ lưỡng và nhớ tập thể dục đều đặn mà thôi chớ chưa cần phải uống thuốc .

Cũng có trường hợp sau một thời gian đã thay đổi cách sống + ăn uống kỹ lưỡng + tập thể dục đều đặn rồi mà hàm lượng đường huyết vẫn tiếp tục gia tăng mãi đồng thời bạn cũng có dấu hiệu liên hệ đến bệnh tim mạch...Trường hợp nầy, bác sĩ sẽ kê toa cho bạn thuốc uống để ổn định đường huyết. Thuốc thường thấy là Metformine (Glucophage) thuộc nhóm biguanides giúp giảm glucose do gan sản xuất ra và đồng thời tăng việc hấp thụ glucose tại các cơ.

Tình trạng tiền tiểu đường có thể làm đảo ngược lại được

Một chế độ dinh dưỡng nhiều nhiệt năng, nhiều chất bột đường carbohydrate cộng thêm một nếp sống ù lì thiếu vận động là những nguyên nhân chính làm gia tăng đường huyết cao hơn bình thường.

Các chất bột đường như cơm, ngũ cốc khi ăn vào sẽ được chuyển ra thành đường glucose để sau đó được hấp thụ vào máu.

Mỗi loại bột đường đều có một chỉ số đường huyết (glycemic index,GI) khác nhau.

GI là vận tốc chuyển hóa của một chất bột đường carbohydrate thành glucose để vào máu.

Một thức ăn có GI càng cao thì đường huyết càng tăng nhanh. Ngược lại, một thức ăn có GI thấp thì đường huyết sẽ tăng chậm.

Sự tăng đường lượng quá nhanh (glucose spike, hyperglycemia) sau khi ăn khiến tụy tạng cũng phải tiết nhanh và thật nhiều hormone insulin (hyperinsulinemia) để kịp đem glucose vào tế bào để sử dụng, đồng thời kéo đường lượng xuống mức bình thường.

Sự kiện đường huyết tăng giảm lên xuống không ngừng thường xuyên như cái yo yo trong một thời gian lâu dài khiến tụy tạng yếu đi, insulin bị giảm tác dụng và bị đề kháng (insulin resistance). Đây là tình trạng thường gặp ở những người hay uống các loại nước ngọt chứa nhiều đường (Coca, Pepsi, Soda, v.v...), hoặc thích ăn ngọt hay ăn bánh trái làm từ bột tinh chế. Họ ăn nhiều và ăn quá thường xuyên. Lâu ngày thì xảy ra tình trạng xáo trộn dung nạp glucose khiến đường huyết càng ngày càng tăng cao hơn bình thường. Tình trạng nầy là prediabetes.

Các nhà khoa học đều khẳng định việc thay đổi cách sống như ăn kiêng, ăn vừa đủ nhu cầu cộng với việc vận động tập thể dục thường xuyên sẽ làm chậm lại sự tiến triển của prediabetes, chặn đứng lại, và thậm chí đôi khi cũng còn có thể đảo ngược đường huyết trở lại mức bình thường.

Làm sao phòng ngừa prediabetes ?

Cách phòng ngừa tình trạng tiền tiều đường / tiểu đường type II trước nhất là phải chuộng một nếp sống lành mạnh.

Bỏ thuốc, giảm cân, làm cho ốm bớt nếu trường hợp bệnh nhân đang mập phì sẵn.

Kế đến là phải hạn chế việc sử dụng dầu mỡ, kiêng cữ đồ ngọt, bớt chất bột đường, tránh thức ăn làm từ bột quá tinh chế (refined).

Nên dùng nhiều trái cây, ngũ cốc, đậu, hạt, rau cải chứa nhiều chất xơ.

Chọn những loại thực phẩm có chỉ số đường huyết GI thấp, tránh ăn quá nhiều chất bột đường có GI cao trên 72 chẳng hạn như cơm trắng hạt dài, xôi nếp, khoai tây đút lò, bánh mì baguette.

Nên bớt ăn cơm thì tốt nhất. Thay thế gạo trắng hạt dài hương lài Jasmine bằng những loại gạo có nhiều amylose và GI thấp hơn như gạo Ấn độ Basmati chẳng hạn...Đã có nhiều khảo cứu cho biết là gạo trắng hạt dài, loại mà chúng ta thường ăn hằng ngày là một trong nhiều nguyên nhân làm tăng đường huyết rất nhanh...Có thể thay thế cơm bằng bún, miến, đậu xanh, rau cải luộc, v.v... là những thức ăn có GI thấp.

Sau cùng là bạn phải năng vận động, thường xuyên tập thể dục mỗi ngày ít nhất 30 phút và tập cho ra mồ hôi mới hiệu quả. Bỏ thuốc lá là một việc cần phải làm.

Tóm lại là bạn phải có một nếp sống lành mạnh vậy!

Một vài thí dụ về glycemic index (GI) ở một số sản phẩm thường dùng :

GI thấp dưới 55

Đậu nành, đậu phọng (15); đậu xanh (30); đậu trắng (38); đậu đỏ (40); sữa bò (30); yogurt (35); cam (40); pomme (39); Biscuit khô (55); bột lúa mạch oat (50); bún (35); gạo Basmati có nhiều amylose (50); carotte tươi (35); Fructose (20); gạo lức, đậu petit pois, khoai lang, bánh mì multigrain, pain au son (45); rau cải xanh, tomate, cà tím, ớt xanh, hành tỏi nấm rơm (10); bưởi (22); trái poire (36); khoai mỡ (51); pêche tươi (28); nước pomme (48); nho tươi (43).

GI trung bình từ 56 - 69

Cà rem (59), nước cam lon (65), chuối chín (62), đu đủ (60), bánh mì wholemeal bread (69), trái Kiwi (58), nho khô (64), đường cát sucrose, saccharose (65), khóm (66).

GI cao từ 70 trở lên

Carotte nấu chín (85), dưa hấu (72), bí rợ (75), Corn chip (72), White bread (70), gạo trắng hạt dài (72), gạo tấm broken rice (86), nếp (98), mật ong (90), các loại cereal corn flake (80), Pepsi cola (70), Instant rice (90), khoai tây nấu chín (70), khoai tây đút lò, khoai tây chiên (95), bánh mì baguette (95), beer maltose (110).

Kết luận

Tình trạng prediabetes rất là âm thầm, lặng lẽ, không biểu lộ ra ngoài bằng một triệu chứng nào cả.

Tuy vậy, nó rất quan trọng nhất là đối với những bạn đang bước vào tuổi trung niên. Chúng ta nên xin bác sĩ cho đi thử máu mỗi năm. Đôi khi còn lòi ra những kết quả khác rất bất ngờ lắm...Biết để thay đổi cách sống và để kịp thời đề phòng hoặc để chữa trị...

Còn nếu chần chờ đến khi bệnh diabetes type II đã xuất hiện ra rồi mới tính thì e rằng hơi trễ đó vì không thể đảo ngược nó lại được. Lúc đó chỉ còn nước là phải uống thuốc hoặc chích hormone insulin suốt đời rất phiền phức lắm chớ chẳng phải chơi đâu./.