Ung thư vòm miệng và cổ họng - BS Trần Lý Lê

Mỗi năm tại Hoa Kỳ có khoảng 29 ngàn người bị ung thư vòm miệng & cổ họng. Vòm miệng và cổ họng có nhiều phần, xem hình vẽ:

Hiểu biết căn bản về ung thư

Ung thư khởi đầu từ tế bào, đơn vị căn bản của mọi mô, mô tạo thành bộ phận.

Bình thường, tế bào khỏe mạnh sinh sản và tăng trưởng tạo ra những tế bào con khi cần thiết. Khi tế bào khỏe mạnh già lão hoặc bị hư hoại, chúng chết, và các tế bào mới thay thế. Đôi khi, quá trình sinh-tử trật tự kể trên bị đảo lộn. Tế bào mới xuất hiện trong khi cơ thể không cần đến, hoặc tế bào già lão, hư hoại không chết như đã định, sự tích tụ của các tế bào mới và cũ tạo thành khối gọi là "khối u", bướu hay "tumor". Khối u (bướu) có thể "lành" (benign) hoặc "độc" (malignant). Bướu lành thường không độc hại như bướu độc.

Bướu lành :

- Ít khi gây tử vong .

- Thường không cần giải phẫu để cắt .

- Không ăn lậm (invasive) đến các mô lân cận .

- Không lan xa đến những bộ phận khác trong cơ thể .

Bướu độc :

- Có thể gây tử vong .

- Có thể tái phát sau khi đã được cắt bỏ, chữa trị.

- Có thể ăn lậm đến các mô lân cận.

- Lan ra các bộ khác.

Tế bào ung thư lan rộng bằng cách tách rời từ khối u đầu tiên hay khối ung thư nguyên phát (primary tumor). Các tế bào này theo mạch máu (blood vessel) hoặc mạch bạch huyết (lymph vessel) đến mọi bộ phận trong cơ thể. Tế bào ung thư có thể “bám“ vào các bộ phận và sinh sản, tạo nên một khối u mới hay khối ung thư thứ phát (secondary tumor), có thể gây hư hoại các bộ phận này. Sự lan tràn của tế bào ung thư gọi là “metastasis“.

Ung thư vòm miệng là một phần của ung thư đầu cổ. Hầu hết ung thư vòm miệng xuất hiện tại lưỡi và "sàn" của miệng. Ung thư vòm miệng thường bắt đầu từ loại tế bào có tên squamous. Tế bào ung thư cũng lan đến các phần khác tại cổ, phổi và các bộ phận trong cơ thể. Khối u mới có cùng loại tế bào ung thư như khối u nguyên phát.* Thí dụ khi ung thư vòm miệng lan đến phổi, tại phổi tế bào ung thư tìm thấy là tế bào ung thư vòm miệng, và được gọi là ung thư vòm miệng lan đến phổi, được chữa trị như ung thư vòm miệng.*

Những người dễ bị ung thư vòm miệng :

Bác sĩ không thể giải thích tại người này bị ung thư mà kẻ khác không bị. Tuy nhiên ung thư không phải là bệnh truyền nhiễm, không lan từ người nọ sang người kia. Những người có các yếu tố gia tăng nguy cơ bị ung thư không hẳn là sẽ bị ung thư. Các yếu tố này bao gồm :

- Thuốc lào thuốc lá và những chế phẩm là nguyên nhân chính dẫn đến ung thư vòm miệng. Dùng thuốc lào thuốc lá càng lâu, tỷ lệ rủi ro càng cao, nhất là những nguòi vừa dùng thuốc lá vừa uống rượu; khoảng 75% các ca ung thư vòm miệng là những nguòi hút thuốc lá, uống rượu hoặc dùng cả hai thứ.

- Rượu: uống càng nhiệu rượu tỷ lệ ung thư vòm miệng càng cao, tỷ lệ này lên cao hơn nữa khi dùng cả thuốc lá.

- Ánh nắng gia tăng tỷ lệ ung thư môi; dùng son hoặc các loại kem thoa môi, đội mũ nón để chắn ánh nắng giúp giảm tỷ lệ ung thư môi.

Ngừng hút thuốc giảm tỷ lệ ung thư vòm miệng, và giảm tỷ lệ ung thư phổi, thanh quản, miệng, tụy tạng, bàng quang và thực quản. * Có nhiều nguồn hỗ trợ giúp bạn ngừng hút thuốc :

1) The Cancer Information Services tại 1-800-4-CANCER có thể giúp bạn với những tin tức về việc ngưng hút thuốc .

2) Bác sĩ hoặc nha sĩ của bạn có thể giúp bạn cách ngưng hút thuốc.

3) Bác sĩ có thể giải thích về các chương trình giúp cai thuốc lá, dùng thuốc cai như bupropion, các loại nicotine dán trên da, kẹo ngậm, kẹo cao su ... giúp bạn qua cơn ghiền.

4) The National Cancer Institute the Information Reources có tin tức về các chương trình cai thuốc lá do chính phủ liên bang bảo trợ, hãy tìm đọc tại trang mạng: http://www.smokefree.gov.

Một số tài liệu cho rằng ăn không đủ rau trái có thể gia tăng nguy cơ bị ung thư vòm miệng. Các chuyên gia cũng đang tìm hiểu xem nhiễm trùng svk human papillomavirus (HPV) có gây ung thư vòm miệng hay không.

Nếu nghi ngại về ung thư, bạn hãy đi khám bệnh, gặp bác sĩ hoặc nha sĩ và thảo luận với họ mối lo âu của mình. Bác sĩ và nha sĩ có thể sẽ khuyên bạn ngừng hút thuốc lá và giảm uống rượu; đây là hai sự thay đổi quan trọng nhất có thể ngăn ngừa ung thư vòm miệng. Nếu thích tắm nắng, bạn hãy dung những loại sáp để bảo vệ môi hoặc đội mụ nón để tránh ánh nắng mặt trời.

Chẩn bệnh sớm

Khám bệnh định kỳ là dịp tốt đẹp nhất để bác sĩ hoặc nha sĩ khám răng miệng và tìm dấu vết ung thư. Nhắc nếu bác sĩ hoặc nha sĩ không khám răng miệng thường xuyên.

Triệu chứng

Những triệu chứng thông thường bao gồm :

- Mảng da trong miệng có màu trắng, trắng pha đỏ hoặc màu đỏ trong miệng hoặc trên môi .

- Mảng trắng (leukoplakia) thường thấy nhất; đôi khi mảng trắng trở thành ung thư.

- Mảng trắng pha đỏ (erythroleukoplakia) hiếm hơn nhưng thường trở thành ụt .

- Mảng đỏ (erythroplakia) có màu đỏ tươi và sẽ trở thành ung thư.

- Vết lở không lành .

- Chảy máu trong miệng .

- Răng lung lay .

- Khó nuốt thức ăn .

- Hàm răng giả không vừa vặn nữa .

- Cục u ở cổ .

- Đau tai .

Nếu có một hoặc nhiều triệu chứng kể trên, nên đi khám bệnh để tìm nguyên nhân và chữa trị càng sớm càng tốt, nhiễm trùng hoặc vài chứng bệnh khác cũng có thể tạo ra những triệu chứng kể trên.

Chẩn bệnh

Nếu có triệu chứng của ung thư vòm miệng, khi đi khám bệnh, bác sĩ hoặc nha sĩ sẽ tìm kiếm các dấu hiệu của ung thư như mảng trắng, mảng đỏ trong miệng, cục u hay những dấu hiệu khác qua việc quan sát miệng, lưỡi, răng, nướu và hạch bạch huyết trên cổ.

Khi thấy dấu hiệu ung thư, bác sĩ có thể trích mô hay làm sinh thiết. Bác sĩ dùng thuốc tê tại nơi cần trích mô và lấy ra một ít mô để thử nghiệm. Đôi khi trích mô được hoàn tất sau khi đánh thuốc mê. Bác sĩ Bệnh Lý xem xét quan sát tế bào dưới kính vi để tìm tế bào ung thư; đây là cách chẩn bệnh chắc chắn nhất để xác quyết sự hiện diện của ung thư.

Bạn có thể đặt những câu hỏi sau trước khi bác sĩ trích mô ( làm sinh thiết ):

- Trích mô ảnh hưởng đến việc chữa trị ra sao ?

- Bác sĩ chọn phương thức nào để trích mô ?

- Việc trích mô kéo dài bao nhiêu lâu ? Tôi sẽ thức trong khi làm sinh thiết ? Có đau đớn lắm không ?

- Làm sinh thiết có rủi ro không ? Có gây ra việc lan tràn ung thư không ? Tôi có bị xuất huyết ? Nhiễm trùng ?

- Chừng nào thì tôi biết kết quả ? Ai sẽ là người giải thích kết quả cho tôi hiểu ?

- Nếu tôi bị ung thư, ai sẽ là người nói chuyện với tôi về những bước sắp tới ? Và bao giờ ?

Định kỳ

Sau khi chẩn bệnh, bác sĩ cần định kỳ xem ung thư ở giai đoạn nào, đã lan xa chưa, nếu đã lan xa thì lan đến bộ phận để hoạch định việc chữa trị thích hợp.

Bác sĩ cũng cần thử nghiệm để định kỳ ung thư, kể cả nội soi. Dụng cụ nội soi là một ống nhỏ, mềm, đầu ống là kính hiển vi và đèn, bác sĩ chuyển ống qua miệng hoặc mũi để quan sát cổ họng, khí quản và phổi. Bệnh nhân có thể ngủ hoặc chịu thuốc tê để bớt khó chịu. Việc nội soi có thể thực hiện tại văn phòng bác sĩ, trung tâm Y Khoa hoặc bệnh viện.

Bác sĩ có thể dùng một hoặc nhiều cách chụp hình ảnh sau :

- Chụp quang tuyến răng để tìm dấu vết ung thư tại răng, nướu, hàm.

- Chụp quang tuyến phổi để tìm dấu vết ung thư tại phổi, lồng ngực.

- CT scan chụp hình các bộ phận trong cơ thể, từ vòm miệng, cổ họng, hoặc những nơi khác .

MRI chụp hình chi tiết các bộ phận trong cơ thể .

Chữa trị

Bệnh nhân thường muốn dự phần quyết định cách trị liệu nên muốn biết chi tiết về tình trạng ung thư và các cách trị liệu. Tuy nhiên, sự kinh hoảng, sợ hãi khi nghe kết quả chẩn đoán sẽ khiến bệnh nhân khó giữ bình tĩnh để hỏi bác sĩ những điều muốn biết. Vì thế, bạn nên soạn sẵn một danh sách các câu hỏi, ghi chép những chi tiết trong cuộc thảo luận. Bạn có thể dùng máy ghi âm hoặc nhờ thân nhân cùng đi khám bệnh với mình.

Bác sĩ có thể giới thiệu bạn đến một chuyên viên, hoặc bạn có thể nhờ bác sĩ giới thiệu đến chuyên viên. Những chuyên viên chữa trị ung thư vòm miệng bao gồm: bác sĩ giải phẫu miệng & mặt (oral & maxillofacial surgeon), otolaryngologist (bác sĩ tai mũi họng), bác sĩ chuyên khoa ung thư, bác sĩ xạ trị ung thư và bác sĩ giải phẫu thẩm mỹ. Bệnh nhân có thể được chữa trị bởi một nhóm chuyên viên về ung thư, giải phẫu và xạ trị và cả các nha sĩ, chuyên viên luyện âm thanh, dinh dưỡng,và tâm lý .

Ý kiến thứ nhì

Trước khi bắt đầu việc chữa trị, bạn có thể tham khảo một bác sĩ khác để lấy ý kiến về chẩn đoán và chữa trị. Nhiều hãng bảo hiểm sẽ trả chi phí này nếu bạn hoặc bác sĩ yêu cầu.

Bạn cần một thời gian để thu góp tài liệu, y sử, các kết quả thử nghiệm và sắp xếp buổi tham khảo với một bác sĩ khác. Việc chờ đợi thường không ảnh hưởng đến kết quả của việc chữa trị. Để an tâm hơn, bạn có thể thảo luận về việc chờ đợi này với bác sĩ của mình.

Nhiều cách để tìm một bác sĩ cho ý kiến thứ nhì: Hỏi bác sĩ của mình, hỏi chi tiết tại bệnh viện, những tổ chức y tế địa phương, trường Y khoa… để lấy tên một vị bác sĩ chuyên khoa.

Trước khi chữa trị, bạn có thể đặt câu hỏi với bác sĩ :

- Tôi ở trong thời kỳ nào? Ung thư đã lan xa chưa? Nếu có, đã lan đến đâu?

- Có bao nhiêu cách chữa trị? Bác sĩ đề nghị cách nào? Tôi có được chữa trị bằng nhiều cách không?

- Tôi có phải vào bệnh viện không? Sau khi rời bệnh viện, tôi sẽ được chăm sóc ra sao?

- Biến chứng và phản ứng phụ là những gì? Ta sẽ phòng ngừa hoặc chữa trị ra sao?

- Làm thế nào để biết rằng việc chữa trị có hiệu quả?

- Có cần phải thay đổi hoạt động trong đời sống hằng ngày không?

- Tôi có hồi phục hoàn toàn không? Bao nhiêu lâu thì hồi phục?

- Tôi cần đi khám bệnh định kỳ không?

- Việc chữa trị có tốn kém nhiều không? Bảo hiểm của tôi có trả không?

- Tôi có nên tham dự thử nghiệm lâm sàng không?

Sửa soạn cho việc chữa trị

Cách chữa trị tùy thuộc và tình trạng sức khỏe, vị trí của khối u trong miệng, cổ họng, kích thước của khối u và ung thư đã lan xa chưa. Bác sĩ có thể mô tả việc chữa trị và các phản ứng phụ. Bạn có thể thảo luận về ảnh hưởng của việc chữa trị đến sinh hoạt hàng ngày như ăn uống, nói, sự thay đổi khuôn mặt… Và cùng bác sĩ quyết định cách chữa trị thích hợp. Bạn không nhất thiết phải hỏi tất cả mọi câu hỏi ngay lần khám bệnh đầu, mà có thể đặt câu hổi chi tiết trong những lần khám bệnh kế tiếp.

Cách chữa trị

Ung thư vòm miệng có thể được chữa trị bằng giải phẫu, xạ trị hoặc hóa chất, đôi khi cả hai hoặc ba cách trị liệu. Trong bất cứ thời kỳ ung thư nào, bệnh nhân cũng cần được giảm đau và giảm triệu chứng, giảm phản ứng phụ, và áp lực tinh thần. Loại chữa trị này được gọi là “supportive care”, “palliative care” hoặc chữa trị triệu chứng.

Bạn có thể muốn tham dự thử nghiệm lâm sàng, và có thể thảo luận với bác sĩ của mình.

Giải phẫu

Giải phẫu là cách chữa trị thông thường cho ung thư vòm miệng. Đôi khi bác sĩ cắt bỏ cả hạch bạch huyết tại cổ, những mô trong miệng lưỡi cũng có thể bị cắt bỏ. bệnh nhân có thể được chữa trị bằng cách giải phẫu, chung với xạ trị.

Trước khi giải phẫu, bạn có thể đặt câu hỏi với bác sĩ :

- Bác sĩ sẽ thực hiện cách giải phẫu nào cho tôi?

- Bác sĩ có cắt bỏ hạch bạch huyết không? Cắt bỏ những mô khác? Lý do tại sao?

- Tôi sẽ ra sao sau khi mổ? Có để thẹo sau khi mổ không?

- Khuôn mặt có thay đổi nhiều không? Răng có mất không?

- Nếu đau đớn, có thể dùng thuốc gì?

- Tôi sẽ ở lại bệnh viện bao nhiêu lâu?

- Tôi có cần ăn uống kiêng khem gì không?

- Tôi có bị phản ứng phụ lâu dài hay không?

- Khi nào thì tôi có thể trở lại sinh hoạt bình thường?

Xạ trị ( radiation therapy hoặc radiotherapy )

Xạ trị là một cách chữa trị tại chỗ, dùng tia phóng xạ để diệt trừ ung thư tại một vị trí nhất định. Xạ trị được dùng để diệt khối u nhỏ, hoặc dành cho bệnh nhân không thể chịu đựng một cuộc giải phẫu. xạ trị cũng có thể dùng trước hoặc sau khi giải phẫu để a) diệt tế bào ung thư và thu nhỏ khối u, khiến việc giải phẫu dễ dàng hơn; hoặc b) diệt trừ các tế bào ung thư còn sót lại sau khi giải phẫu.

Bác sĩ dùng hai loại xạ trị để chữa ung thư. Đôi khi bệnh nhân được chữa trị bằng cả hai loại:

1) Ngoại xạ trị : Nguồn phóng xạ đến từ một máy phát xạ. Hầu hết mọi bệnh nhân đến bệnh viện, trung tâm y tế để chữa trị, 5 ngày mỗi tuần trong nhiều tuần lễ.

2) Nội xạ trị : ( implant hoặc brachytherapy ) : Tia phóng xạ đến từ nguồn phóng xạ đặt bên trong cơ thể tại khối u hoặc vùng lân cận. Bệnh nhân được chữa trị tại bệnh viện và nguồn phóng xạ được giữ trong cơ thể nhiều ngày cho đến khi rời bệnh viện.

Bạn có thể đặt câu hỏi với bác sĩ trước khi bắt đầu cuộc xạ trị :

- Tại sao tôi cần loại chữa trị này?

- Bác sĩ chọn loại xạ trị nào cho tôi? Cả hai loại xạ trị có cần thiết không?

- Tôi có cần khám răng và chữa răng không trước khi bắt đầu xạ trị? Nếu cần thì khoảng bao nhiêu lâu răng nướu mới lành?

- Khi nào thì việc chữa trị bắt đầu? Khi nào thì xong? Chữa trị bao nhiêu lần?

- Tôi sẽ bị ảnh hưởng ra sao? Tôi có cần vào bệnh viện không? Tôi cần làm gì để tự chăm sóc trong khi và sau khi chữa trị?

- Tôi có thể tự đến nơi chữa trị hay không?

- Làm thế nào để biết là xạ trị có hiệu quả hay không?

- Có phản ứng phụ nào lâu dài hay không?

Hóa trị ( hóa chất trị liệu )

Hóa chất trị liệu là cách chữa trị toàn thân (systemic therapy). Thuốc vào thân thể luân lưu qua máu và hủy diệt tế bào ung thư trong khắp cơ thể. Hóa trị thường được chuyển vào tĩnh mạch, bệnh nhân được chữa trị tại văn phòng bác sĩ, hoặc trung tâm Y Khoa, đôi khi tại bệnh viện.

Bạn có thể đặt câu hỏi với bác sĩ trước khi bắt đầu chữa trị hóa chất:

- Tôi sẽ được chữa trị bằng loại thuốc nào? Tại đâu?

- Tôi cần làm gì để tự chăm sóc trong khi chữa trị?

- Mục đích của việc chữa trị là gì? Có nhiều cách chữa để tôi chọn lựa không? Làm thế nào để biết rằng việc chữa trị có hiệu quả?

- Tôi cần báo cho bác sĩ biết về những phản ứng phụ nào? -Có cách nào phòng ngừa không?

- Việc chữa trị sẽ tốn bao nhiêu? Bảo hiểm của tôi có trả chi phí không? Có cuộc thử nghiệm lâm sàng nào hợp với bệnh trạng của tôi không?

- Tôi có cần làm gì để sửa soạn cho việc chữa trị không?

- Tôi có cần ở lại bệnh viện không? Nếu có, bao nhiêu lâu?

- Thử nghiệm lâm sàng có phải là cách chữa trị cho tôi không?

- Sau khi trị liệu, tôi có phải khám bệnh đình kỳ thường xuyên không?

Phản ứng phụ của trị liệu

Việc chữa trị ung thư thường gây hư hoại cho những tế bào lành mạnh, nên thường có phản ứng phụ. Phản ứng phụ tùy thuộc vào vị trí của khối u, cách chữa trị và mức đọ chữa trị nhiều hay ít. phản ứng phụ không xuất hiện giống nhau cho tất cả mọi người, có thể thay đổi từ lần chữa trị này so với lần chữa trị khác. Trước khi chữa trị, bác sĩ sẽ giải thích việc phản ứng phụ có thể xảy ra và cách ngăn ngừa.

Trong bất cứ thời kỳ nào của ung thư, supportive care (tạm dịch là “chữa trị phụ” nhằm giúp bệnh nhân duy trì sức khỏe, chịu đựng những phản ứng phụ, biến chứng từ việc chữa trị chính) cũng được sử dụng để giúp bệnh nhân dễ chịu hơn. Tin tức về việc chữa trị được đăng tải trên trang nhà của Viện Ung Thư Quốc Gia www.cancer.gov/cancertopics/coping, và Information Specialists at 1-800-4-CANCER hoặc LiveHelp 1(http://www.cancer.gov/help)

Giải phẫu

Thời gian cần thiết để phục hồi không đồng nhất cho mọi bệnh nhân, một vài ngày hậu giải phẫu là thời gian chịu đau đớn và thuốc men được dùng để giảm đau. Trước khi mổ, nên thảo luận với bác sĩ và y tá về cách giảm đau. Thuốc men có thể gia giảm để làm dịu cơn đau hậu giải phẫu.

Bệnh nhân sẽ mệt mỏi, mất sức trong một thời gian ngắn. giải phẫu cắt bõ một khối u nhỏ thường không gây hiệu quả nhưng với khối u lớn, bác sĩ có thể phải cắt bỏ một phần miệng, lưỡi hoặc cả quai hàm nên bệnh nhân sẽ gặp khó khăn khi nhai nuốt hoặc nói và khuôn mặt sẽ thay đổi khá nhiều. bác sĩ giải phẫu thẩm mỹ có thể tái tạo khuôn mặt sau khi cuộc giải phẫu cắt bỏ khối ung thư hoàn tất.

Xạ trị

Hầu hết mọi bệnh nhân đều chịu phản ứng phụ sau cuộc xạ trị. Vì vậy cần khám răng miệng và chữa trị các chứng sâu răng, hư nướu khoảng 2-3 tuần lễ (đủ thời gian để lành bệnh) trước khi bắt đầu xạ trị. Phản ứng phụ tùy thuộc vào lượng và loại xạ trị. Phản ứng phụ thường biến mất một thời gian ngắn sau khi xạ trị nhưng khô miệng thì có thể vĩnh viễn.

Phản ứng phụ của xạ trị có thể bao gồm :

- Khô miệng khiến nhai nuốt, nói trở nên khó khăn và răng dễ sâu. bệnh nhân có thể nhắp nước nhiều lần trong ngày, ngậm đá hoặc kẹo ( không chứa đường glucose ) để giữ màng nhày trong miệng ẩm ướt.

- Sâu răng xuất hiện dễ dàng nên bệnh nhân cần giữ vệ sinh răng miệng kỹ lưỡng qua nhiều cách sau:

1) Dùng bàn chải mềm để chà răng, nướu và lưỡi; dùng thuốc đanh răng chứa fluoride sau mỗi bữa ăn và trước khi đi ngủ. Đôi khi nên nhúng bàn chải vào nước nóng cho mềm sợi trước khi dùng để giảm sự ma sát.

2) Nha sĩ có thể giới thiệu một vài loại fluoride gel dùng thoa miệng, răng trước khi, trong khi và sau khi xạ trị.

3) Xúc miệng bằng dung dịch pha nước ấm (1 cup) muối (1/8 muỗng cà phê muối), baking soda (¼ muỗng cà phê), sau đó xúc miệng bằng nước máy.

- Rát cổ, miệng : Các vết lở do xạ trị gây đau rát, bác sĩ có thể dùng thuốc giảm đau và sát trùng, cũng như dùng một số thuốc xúc miệng chứa thuốc tê.

- Rát & chảy máu nướu răng: Nên dùng bàn chải mềm để đánh răng và chỉ (floss) để lấy ra thức ăn còn sót giữa các kẽ răng.Tránh những nơi lở. Trành dùng tăm xỉa răng.

- Nhiễm trùng: màng nhày trong miệng thường bị lở sau cuộc xạ trị và dễ nhiễm trùng; bệnh nhân cần quan sát miệng răng hàng ngày và báo cho bác sĩ biết khi they sự đổi màu của nướu, vết lở loang rộng..

- Chậm lành sau khi chữa răng: xạ trị khiến tế bào và mô không tự lành một cách bình thường, cần đi khám răng thường xuyên hơn sau xạ trị và chữa răng trước khi xạ trị.

- Cứng hàm: xạ trị ảnh ưởng đến các cơ nhai khiến việc mở và ngậm miệng trở nên khó khăn. Bệnh nhân nên dùng các cách tập thể dục cho bắp thịt trên mặt giữ mức hoạt động bình thường như mở miệng rồi ngạm miệng khoảng 20 lần, ba lần mỗi ngày.

- Răng giả không vừa khít sau xạ trị vì các mô trong miệng thay đổi. Và vì các vệt lở, bệnh nhân có thể không còn dùng được hàm răng giả trong nhiều tuần lễ hoặc kéo dài đến cả năm. Sau khi các mô trong miệng lành lặn, nha sĩ có thể điều chỉnh hàm răng giả cho vừa vặn hơn.

- Thay đổi vị giác .

- Thay đổi âm thanh, tiếng nói: Tiếng nói yếu dần vào cuối ngày, bị ảnh ưởng bởi thời tiết. Xạ trị tại thanh quản có thể gây sưng trướng, khản tiếng hoặc bị cảm giác có khối u trong cổ họng.

- Tuyến giáp trạng bị ảnh hưởng qua việc giảm nội tiết tố, bệnh nhân cảm they lạnh, lên ký lô, khô da và khô tóc. bác sĩ có thể đo lượng nội tiết tố giáp trạng và dùng thuốc men để trợ giúp cho đến tuyến giáp trạng hồi phục và hoạt động bình thường.

- Da thay đổi tại nơi chiếu phóng xạ: khô và đỏ rát; bệnh nhân nên để da trần nhưng tránh ánh nắng, tránh mặc quần áo cọ xát vào vùng da, và không nên dùng kem thoa da nếu không có sự chỉ dẫn của bác sĩ.

- Mệt mỏi : bệnh nhân mệt mỏi mất sức sau xạ trị nhiều tuần lễ nên cần nghỉ ngơi; tuy nhiên sự vận động giúp bệnh nhân lấy lại sức lực nhanh chóng hơn.

Hóa trị

Hóa trị có thể gây phản ứng phụ tương tự như xạ trị kể cả đau nướu răng, nhiễm trùng, thay đổi vị giác, đôi khi xuất huyết. Phản ứng phụ tùy thuộc vào loại và lượng hóa chất sử dụng. Nói chung, hóa chất tiêu diệt tế bào ung thư nên sẽ ảnh hưởng đến những tế bào tăng trưởng nhanh chóng:

- Tế bào máu : Khi hóa chất chữa ung thư hạ thấp số tế bào máu khỏe mạnh, bệnh nhân dễ bị nhiễm trùng, bầm tím hoặc chảy máu dễ dàng, và mệt mỏi, mất sức. Bác sĩ cần thử máu để đo lường số tế bào máu. Khi lượng tế bào xuống thấp, bác sĩ có thể dùng thuốc kích thích tủy xương chế tạo tế bào mới nhanh chóng hơn hoặc sẽ được truyền máu.

- Tế bào bọc quanh chân tóc : Hóa chất gây rụng tóc. Tóc sẽ mọc trở lại sau khi chữa trị, tóc mới có thể khác màu hoặc thay đổi thể dạng.

- Tế bào lót các bộ phận tiêu hóa : Hoá chất có thể gây kém ăn, buồn nôn và ói mửa, tiêu chảy, lở miệng.

Dinh dưỡng

Dinh dưỡng rất quan trọng trong mọi giai đoạn, trước khi, trong khi và sau khi chữa trị ung thư. Bệnh nhân cần một lượng đầy đủ calorie, protein, sinh tố, và khoáng chất. Khi cơ thể được bồi bổ đúng mức, bệnh nhân thường cảm thấy dễ chịu hơn.

Tuy nhiên, bệnh nhân có thể gặp khó khăn trong việc ăn uống vì nhiều nguyên nhân, mệt mỏi, biếng ăn hoặc khó nuốt thức ăn. Khi dùng hóa chất trị liệu, bệnh nhân có thể không còn nếm được thức ăn, hoặc cho rằng thức ăn không còn hương vị, thơm ngon như trước. Bệnh nhân cũng có thể chịu các phản ứng phụ như biếng ăn, buồn nôn, ói mửa, hoặc tiêu chảy.

Có nhiều cách để bồi bổ cơ thể khi không thể ăn uống đầy đủ. Hãy thảo luận với chuyên viên về dinh dưỡng (registered dietitian) để chọn cách dinh dưỡng thích hợp với đầy đủ calorie, protein, sinh tố (vitamins), và khoáng chất (minerals).

Khi có thể, nên duy trì sự hoạt động, đi bộ, yoga, bơi lội hoặc những hoạt động khác có thể gia tăng năng lực. Nên thảo luận với bác sĩ về việc vận động cơ thể và báo cho bác sĩ biết khi việc vận động gây đau đớn.

Vết lở trong miệng hoặc khô miệng khiến việc ăn uống khó khăn, bạn có thể dùng các món ăn lỏng để bồi bổ sức khỏe. Đôi khi sau giải phẫu hoặc xạ trị, bệnh nhân có thể cần dùng ống truyền thức ăn, đây là một ống nhỏ, mềm nhuyễn, được đặt vào dạ dày qua một lỗ hổng tại bụng để dùng tạm thời. Khi vòm miệng lành lặn, bác sĩ tháo bỏ ống.

Để bảo vệ các mô trong vòm miệng, nên :

- Tránh thức ăn cứng, nhọn như potato chíp.

- Tránh thức ăn cay nóng hoặc chứa nhiều acid như trái cây, nước trái cây.

- Thức ăn nhiều đường sẽ gây sâu răng.

- Rượu bia.

Giải phẫu chỉnh hình

Một số bệnh nhân sẽ cần giải phẫu chỉnh hình để tái tạo khuôn mặt. bệnh nhân có thể cần trồng răng giả hoặc ghép mô, da, xương từ phần thân thể khác như chân tay. Bạn nên thảo luận với bác sĩ giải phẫu thẩm mỹ trước khi chữa trị, việc chỉnh hình có thể được thực hiện trong cùng cuộc giải phẫu cắt bỏ ung thư, hoặc sau khi cuộc giải phẫu chính hoàn tất.

Phục hồi

Phục hồi là một phần quan trọng của việc chữa trị ung thư, bác sĩ và các chuyên viên y tế sẽ cố gắng giúp bệnh nhân phục hồi càng sớm càng tốt. Mục đích của phục hồi tùy thuộc vào mức độ hư họai và loại trị liệu. Chương trình phục hồi có thể từ dùng hàm răng giả, trồng răng, dùng các dụng cụ giúp nhai nuốt và phát âm dễ dàng hơn. Các chuyên viên như chuyên phát âm, dinh dưỡng… là những người góp phần trong chương trình phục hồi.

Thăm bệnh định kỳ

Sau khi chữa trị, bệnh nhân sẽ cần được khám bệnh định kỳ. Ngay cả khi không có dấu hiệu nào về ung thư tái phát, vẫn cần thăm bệnh vì mầm ung thư có thể còn sót lại trong cơ thể. Khám bệnh định kỳ giúp bác sĩ kiểm soát theo dõi diễn tiến của bệnh trạng, các loại thử nghiệm như thử máu, chụp hình phổi, CT scan, nội soi hoặc những loại thử nghiệm khác. Báo cho bác sĩ biết nếu bị bệnh giữa những buổi khám bệnh định kỳ.

Những nguồn hỗ trợ

Chứng bệnh nan y như ung thư có thể thay đổi cuộc sống của người bệnh và cả thân nhân. Những thay đổi này khó thích nghi và chấp nhận, nên điều dễ hiểu là bệnh nhân cũng như những người thân yêu thường trải qua những giai đoạn khó khăn, phân vân, bất an, buồn rầu. Người bệnh có thể lo âu về gia đình, công việc làm, hoặc sinh hoạt hàng ngày kể cả việc chịu đựng và thích nghi với việc trị bệnh, những chuyến ra vào bệnh viện, phản ứng phụ và những phí tổn trị liệu.

Sống với căn bệnh nan y, người bệnh thường sợ hãi, tự trách, giận dữ hoặc buồn rầu. Những cảm tính này sẽ khiến đời sống nặng nề buồn thảm hơn. Bệnh nhân có thể tìm những nguồn hỗ trợ chia sẻ qua bạn hữu, thân nhân, chuyên viên tâm lý hoặc cả những bệnh nhân khác.

Nguồn hỗ trợ có thể bao gồm :

Bác sĩ, y tá, những chuyên viên trong nhóm trị liệu có thể trả lời hầu hết những câu hỏi liên quan đến bệnh trạng. Chuyên viên xã hội, chuyên viên tâm lý hoặc những vị lãnh đạo tôn giáo có thể giúp đỡ phần tinh thần. Chuyên viên xã hội có thể giới thiệu hoặc chỉ dẫn những nguồn tài trợ, việc chuyên chở, trị liệu tại nhà…

Những nhóm hỗ trợ: bệnh nhân và người thân gặp gỡ các bệnh nhân khác và thân quyến họ để chia sẻ và trao đổi kinh nghiệm về căn bệnh và việc chữa trị. Những nhóm hỗ trợ này có thể gặp gỡ qua sự họp mặt, điện thoại, hoặc qua internet.

Các chuyên viên tại 1-8-4-CANCER ( điện thoại miễn phí trên lãnh thổ Hoa Kỳ ) có thể giúp bệnh nhân tìm những chương trình hỗ trợ, dịch vụ và các tin tức, tài liệu liên quan đến ung thư.

Sự hứa hẹn của ngành khảo cứu ung thư

Bác sĩ tại Hoa Kỳ đang thực hiện nhiều cuộc thử nghiệm lâm sàng. Thử nghiệm lâm sàng được hoạch định với mục đích trả lời các câu hỏi quan trọng về cách trị liệu hữu hiệu nhất. Những tìm hiểu khoa học đã tạo được nhiều lợi ích, giúp con người sống lâu hơn, và khoa học tiếp tục tìm kiếm. Các chuyên gia đang tìm kiếm phương pháp ngăn ngừa ung thư, cách tìm ra bệnh sớm hơn, cũng như cách trị liệu hiệu quả hơn.

Các chuyên gia đang thử nghiệm các hóa chất trị liệu. Họ tìm hiểu kiếm các loại thuốc mới, các cách dùng chung nhiều loại thuốc, và lượng thuốc mới. Ngoài ra các chuyên gia cũng tìm cách tiết giảm phản ứng phụ của việc trị liệu.

Trang nhà của viện Ung Thư Quốc Gia Hoa Kỳ có phần tin tức về thử nghiệm lâm sàng: http://www.cancer.gov/clinicaltrials. Tại đây ngoài các tin tức về thử nghiệm còn có những chi tiết về các cuộc thử nghiệm lâm sàng về ung thư.

Nguồn tài liệu, tin tức từ viện Ung Thư Quốc Gia Hoa Kỳ. Quý vị có thể lấy tin tức cho chính mình, thân nhân hoặc bác sĩ của mình.

Trang nhà của viện Ung Thư Quốc Gia Hoa Kỳ cung cấp tin tức về cách ngăn ngừa ung thư, truy tìm, chẩn đoán, chữa trị, di tính học, thử nghiệm lâm sàng. Ngoài ra còn có những dữ kiện về các chương trình khảo cứu, chương trình tài trợ và cả thống kê về ung thư. Trang nhà : http://cancer.gov

Tài liệu :

Viện Ung Thư Quốc Gia Hoa Kỳ cung cấp những tài liệu (ấn bản, tạp chí) về ung thư, những tài liệu này bằng tiếng Anh và Tây Ban Nha. Quý vị có thể đặt mua (ấn phí tối thiểu) qua điện thoại, trên trang mạng hoặc bằng thư từ, hoặc vào trang nhà kể trên, và tự in phụ bản cho mình. Thư từ gửi về:

Publications Ordering Service National Cancer Institute Suite 3035A

6116 Executive Boulevard, MSC 8322

Bethesda, MD 20892-8322

Chữa trị ung thư ( Cancer Treatment )

- Hóa chất trị liệu và bạn ( Chemotherapy and You ).

- Xạ trị và bạn ( Radiation Therapy and You ).

- Làm thế nào để tìm một bác sĩ hoặc nơi trị liệu nếu bạn bị ung thư ( How To Find a Doctor or Treatment Facility If You Have Cancer ).

- Câu hỏi và câu trả lời về targeted therapy ( Targeted Cancer Therapies: Questions and Answers ).

- Câu hỏi và câu trả lời về cách trị liệu ung thư bằng ánh sáng ( Photodynamic Therapy for Cancer : Questions and Answers ) .

Sống với ung thư ( Living With Cancer )

- Cách ăn uống dành cho người bị ung thư ( Eating Hints for Cancer Patients ).

- Giảm đau đớn (Pain Control).

- Thích ứng với ung thư thời kỳ sau cùng ( Coping With Advanced Cancer ).

- Những ngày sắp tới: Đời sống sau khi chữa trị ung thư ( Facing Forward Series: Life After Cancer Treatment )

- Những ngày sắp tới: Những cách tạo sự thay đổi cho ung thư ( Facing Forward Series: Ways You cần Make a Difference in Cancer ).

- Dành thời giờ: Hỗ trợ những người bị ung thư ( Taking Time: Support for People with Cancer ).

Khi ung thư tái phát (When Cancer Returns)

- Những tổ chức cung cấp dịch vụ giúp những người bị ung thư và thân nhân họ ( National Organizations That Offer Services to People With Cancer and Their Families ) .

Thử nghiệm lâm sàng ( Clinical Trials )

- Tham dự thử nghiệm lâm sàng ( Taking Part in Cancer Treatment Research Studies ).

- Những yếu tố nguy hại ( Risk Factors ) .

Người chăm sóc bệnh nhân ( Caregivers )

- Khi người thân yêu được chữa trị bệnh ung thư: hỗ trợ người chăm sóc ( When Someone You Love Is Being Treated for Cancer: Support for Caregivers ).

- Khi người thân yêu bị ung thư ở giai đoạn cuối: Hỗ trợ người chăm sóc ( When Someone You Love Has Advanced Cancer: Support for Caregivers ).

- Những ngày sắp tới: Khi cuộc chữa trị ung thư của người thân chấm dứt ( Facing Forward: When Someone You Love Has Completed Cancer Treatment )

Tài liệu của Viện Ung Thư Quốc Gia Hoa Kỳ No. 03-1574, tháng Chín 2004

Bác sĩ Trần Lý Lê

Chuyên Khoa Nội Thương và Khảo Cứu Ung Thư