Dinh Dưỡng Với Viêm Xương Khớp - BS Nguyễn Ý Ðức , Kiều bào Mỹ

Ở người cao tuổi, viêm xương khớp là loại bệnh rất thường gặp, nhất là khi thời tiết thay đổi. Bệnh nhân thường thấy đau ở những khớp gần đầu ngón tay, xương sống, đầu gối, hông cổ tay... do xương và sụn bị thoái hóa. Nam nữ mắc bệnh này có tỷ lệ như nhau. Đôi khi chỉ biết khi tình cờ chụp X-quang.

Cấu Tạo Khớp

Mỗi khớp có nhiều thành phần như cơ, dây chằng, sụn, xương, gân. Các thành phần của khớp hoạt động nhịp nhàng với nhau để giúp cơ thể di chuyển chức năng rất quan trọng của con người.

Dây chằng có nhiệm vụ neo xương với xương, giữ cho khớp được vững; Gân nối xương với cơ và chuyển sức co của cơ vào xương;

Sụn là lớp tế bào trong như thạch, rất bền dai, có thể ép và đàn hồi, không có mạch máu và dây thần kinh. Sụn có công dụng che chở đầu xương như lớp đệm, tránh sự mài xát khi khớp cử động. Tuy quan trọng như vậy nhưng sụn lại là những tế bào rất mỏng manh, khó nuôi cấy, dễ thoái hóa mà sự tái tạo lại rất khó khăn.

Sụn chứa 75% nước. Khi khớp cử động, nước thấm qua lại màng hoạt dịch để lấy chất bổ dưỡng nuôi sụn. Vì thế, khi khớp bất động, sụn sẽ bị suy yếu. Sụn không có dây thần kinh nên không có “trách nhiệm” về cảm giác đau trong bệnh viêm khớp.

Khớp nằm trong một cái túi, các tế bào ở mặt trong của túi tiết ra chất hoạt dịch lỏng, nhờn như dầu, giúp khớp trơn tru khi trườn lên nhau hoặc khi co duỗi, cử động. Hoạt dịch cũng là nguồn cung cấp chất bổ dưỡng cho sụn vì sụn không có mạch máu.

Sự thoái hóa của khớp

Với tuổi đời chồng chất, chức năng cũng như cấu tạo của khớp có nhiều thay đổi, các tế bào của khớp thoái hóa, trở nên kém linh động. Gân và dây chằng phân đoạn, đóng vôi, khô cằn, trở nên kém bền bỉ, kém co giãn, không chịu đựng được căng lực và dễ bị tổn thương. Sụn trở nên đục màu, hóa xơ, khô nước, rạn nứt với nhiều tinh thể calcium làm khớp đau. Khớp co duỗi khó khăn vì màng hoạt dịch mỏng và khô dần.

Khi bị viêm, xương khớp có nhiều thay đổi như sụn bị hóa xơ và gồ ghề, khả năng chất đệm kém đi, đầu xương cọ vào nhau rồi mọc gai gây đau, xương giảm khối lượng.

Mặc dù y học chưa biết rõ cơ chế gây ra viêm, nhưng sự hao mòn hay thoái hóa do sử dụng khớp lâu năm được coi là nguyên nhân chính. Vì thế, những khớp chịu sức nặng của cơ thể như xương ở vùng thắt lưng, hông, đầu gối thường hay bị bệnh. Sự thoái hóa này diễn ra từ từ trong khoảng thời gian khá lâu và trở nên rõ ràng khi về già.

Tuy bệnh thường xảy ra ở người cao tuổi nhưng không phải người cao tuổi nào cũng bị viêm xương khớp. Từ tuổi 50 trở lên, bệnh có chiều hướng tăng ( 27% ở tuổi 60-70; 45% vào tuổi 80 ).

Đối tượng nguy cơ dễ bị bệnh khớp nhất là người béo phì, người bị chấn thương khớp, có tật bẩm sinh, bệnh về chuyển hóa, di truyền, hoặc bị xáo trộn về kích thích tố. Lúc trẻ tuổi, một lực sĩ liên tục bị chấn thương ( dù nhẹ ở khớp ) hoặc một người làm việc chân tay, suốt ngày khuân vác nặng nhọc đều dễ bị viêm khớp khi về già.

Viêm là gì ?

Viêm là một đáp ứng bảo vệ của cơ thể với tổn thương gây ra do tác nhân sinh nhiễm, hóa chất hoặc tác nhân vật lý. Các mạch máu ở gần nơi tổn thương giãn nở, đưa nhiều máu tới vùng này. Bạch cầu vào mô tiết ra chất prostaglandins, leucotriene và tiêu diệt các tác nhân gây bệnh. Trong diễn biến này, vùng mô bị tổn thương sưng to, nóng, đỏ và đau. Nếu viêm không được chữa trị thì sẽ trở thành viêm kinh niên.

Triệu chứng

Viêm xương khớp thường thấy nhiều nhất ở các khớp phải chịu sức nặng cơ thể như: Xương sống cổ, lưng, hông, đầu gối, cuối ngón chân, tay cái. Khớp đau, sưng, giảm cử động, co cứng là những dấu hiệu thường thấy.

Khớp cứng đờ mỗi sáng khi thức dậy hoặc sau một thời gian bất động kéo dài, có khi cả nửa giờ. Khi bệnh nhân ngâm tay trong nước ấm hay tập co tới co lui một lúc thì khớp sẽ bớt cứng đi. Những thay đổi khác ở khớp như viêm màng dịch, viêm dây chằng, tiêu hao của sụn, co giãn bắp thịt đều có thể gây đau.

Người cao tuổi mắc bệnh viêm khớp, có thể bị những cơn đau bất thình lình, đặc biệt là ở khớp đầu gối khi thời tiết thay đổi, khí hậu lạnh, ẩm. Khớp đau âm ỉ, đau gia tăng khi cử động. Ban đêm ngủ mà bị những cơn đau khớp hành hạ thì bệnh càng gia tăng, dễ gây tâm trạng u buồn.

Điều Trị

Cho tới nay, chưa có dược phẩm hay phương thức nào có thể phục hồi tế bào sụn, để từ đó chữa dứt viêm xương khớp. Tuy nhiên, áp dụng đúng các phương thức hiện có sẽ giúp giảm đau và viêm, duy trì chức năng và cử động của khớp, ngăn ngừa khớp biến dạng và nâng cao chất lượng cuộc sống. Người bệnh viêm khớp cần cung cấp thông tin về bệnh để biết rõ căn nguyên, nguy cơ gây bệnh, biết cách làm giảm đau và thích nghi với khó khăn do bệnh gây ra. Ngoài vật lý trị liệu, vận động hàng ngày, giảm cân và các loại dược phẩm đặc trị thì chế độ dinh dưỡng là hết sức quan trọng và góp phần nâng cao hiệu quả điều trị.

Dinh Dưỡng Với Viêm Xương Khớp

Trong những năm gần đây, nhiều chuyên gia đã đề nghị áp dụng dinh dưỡng trong việc chữa bệnh viêm xương khớp. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào đưa ra một chế độ ăn uống hoặc một món thực phẩm nào đó có thể trị được bệnh viêm khớp.

Một số ý kiến cho rằng nếu mỗi ngày ăn vài trăm gram cá có thể làm giảm cứng khớp mỗi sáng khi thức dậy.

Bác sĩ Joel M.Kremer (Đại học Y khoa New York) cho biết: Uống viên dầu cá trong hai tuần lễ có thể làm giảm triệu chứng sưng và đau của bệnh viêm khớp.

Cũng có người đã thử nghiệm và thấy cà chua và cải broccoli có thể làm bớt đau trong viêm khớp.

Trên thị trường, có vài thuốc được giới thiệu làm thuyên giảm triệu chứng của viêm khớp. Đó là :

Chất Glucosamine

Glucosamine sulfate là chất được lấy ra từ vỏ sò, vỏ cua và được bán dưới dạng thuốc viên. Theo chỉ dẫn, mỗi ngày uống 1.500mg chia ra làm ba lần. Thuốc chỉ gây một chút khó chịu cho bao tử. Nhiều nghiên cứu cho biết, phải uống cả tháng mới thấy có công hiệu.

Nghiên cứu trong phòng thí nghiệm cho thấy, Glucosamine có tính chống viêm và kích thích sản xuất sụn.

Chất Chondroiti

Đây là chất được lấy ra từ sụn cá mập và bò được sản xuất dưới dạng viên hoặc con nhộng. Cũng như Glucosamine, thuốc này được giới thiệu có khả năng chống viêm và tạo sụn. Một số nghiên cứu khoa học cho rằng chondroitin có tác dụng tốt hơn giả dược placebo và ít gây ra tác dụng phụ.

Mỗi ngày uống khoảng 1200 mg, chia ra làm ba lần và phải uống khoảng bốn tuần lễ mới thấy công hiệu.

* SAMe: Viết tắt của S-Adenosylmethionine, là một hợp chất thiên nhiên trong mọi tế bào còn sống và được sản xuất bằng cách nuôi tế bào các loại men, nấm.

SAMe đã được bán theo toa bác sĩ ở các nước châu Âu từ năm 1975 để chữa viêm khớp và trầm cảm. Thuốc này khá đắt và phải dùng từ 400mg tới 1200mg mỗi ngày. Tác dụng phụ là gây khó chịu trong tiêu hóa, dễ bị tiêu chảy.

* Ngoài ra, theo kinh nghiệm của nhiều người thì gừng, khoáng Borom, chất DMSO Dimethyl Sulfoxide cũng có công dụng ngăn ngừa viêm của xương khớp.

Kết Luận

Viêm xương khớp kinh niên gây nhiều trở ngại, khó khăn cho người bệnh. Ngoài thuốc men và các phương thức trị liệu khác, người bệnh cũng nên khéo léo trong sinh hoạt hàng ngày để tránh làm khớp đau nhiều hơn. Chẳng hạn như :

- Khi làm việc, khi ăn, nên ngồi nhiều hơn là đứng.

- Ghế ngồi nên có chỗ dựa lưng để giảm căng thẳng cho bắp thịt ở lưng.

- Ghế có dựa tay để giúp đứng lên ngồi xuống dễ dàng.

- Mở hộp thức ăn với dụng cụ, thay vì dùng sức mạnh của bàn tay.

- Không cầm vật nặng quá lâu.

- Thường xuyên co duỗi các khớp xương hoặc vươn vai để cột sống khỏi cứng nhắc.

- Khi nâng một vật nặng, nên sử dụng cả hai tay thay vì một tay và chịu sức nặng vào hai chân chứ không vào xương sống lưng.

Thực hiện được những điều này sẽ giúp bệnh nhân phần nào tránh được sự mất khả năng di động. Không tự di động là một trong những nguyên nhân dẫn đến lệ thuộc vào người khác cũng như của bệnh viêm xương khớp trầm trọng của tuổi già.